Vizuelni i istorijski znak Zemuna je definitivno kula na Gardošu.Ovaj nekadašnjim simbol moći i dominacije jedne strane imperije poznat je kao Zemunska ili Gardoška kula. Ipak sve su to kolokvijalna imena: originalno joj je bilo „Milenijumska kula“. Ali se već dugo ne koristi i gotovo je potpuno iščezlo. I to sa razlogom. Kasnije je dobila ime “Hunjadijev spomenik”, ali ni ono nije opstalo…
Nalazi se na samom vrhu brda u sastavu nekadašnje Zemunske tvrđave i do nje se dolazi čudnim spletom slikovitih, uskih, strmih ulica i vrtoglavih stepenica od opeke, koje pojačavaju srednjevekovni šmek. Iznad krovova zemunskih kuća i zvonika crkve Svetog Nikole više od veka se uzdiže ta impozantna građevina od cigle i opeke, jedan od poslednjih tragova nekada moćnog Austrougarskog carstva na tlu današnje Srbije.
Poznato je nekadašnje rivalstvo dva grada: „od zemlje“ – Zemuna i “belog kamena“ – Beograda koje je trajalo vekovima, kao i njihovih tvrđava, Gardoške i Kalemegdanske, koje su gledale jedna u drugu i prkosile, pod zastavama nekih drugih naroda. Uslovljeno je bilo dugom podelom našeg prostora između tuđinskih imperija.
Podelom koju je zauvek okončala pobednička srpska vojska u novembru 1918. godine kada je zajedno sa Saveznicima uništila AU imperiju i naš prostor vratila našem narodu. Legenda kaže da je u kuli umro slavni mađarski junak i borac protiv Turaka Janoš Hunjadi, kod nas poznatiji kao junak Sibinjanin Janko, te je u njegovu čast kula ponela njegovo ime. Istorija, međutim, pobija legendu i uverava da je Hunjadi zaista skončao baš na tom mestu, ali čak 440 godina pre izgradnje kule.
Kulu su podigli Mađari 1896. godine kao simbol svog hiljadugodišnjeg boravka u Panoniji. Zato nosi naziv “Milenijumska“ Povodom ovog značajnog jubileja tada je po naredbi iz Pešte bilo podignuto čak 5 takvih identičnih građevina, mada neki izvori tvrde i 7, svuda po današnjoj Mađarskoj, Slovačkoj, Ukrajini, Rumuniji i Srbiji – odnosno na krajnjim tačkama teritorije koju su smatrali svojom.
Projektovale su je mađarske arhitekte, kombinujući različite umetničke stilove među kojima neznatno dominira romanički, kako bi naglasile tradiciju i dužinu trajanja ugarske kraljevine. Građena je od kombinacije kamena i opeke, a visina joj je 36 metara. Na vrhu kupastog krova nekada se nalazio orao čiji je raspon krila bio četiri metra.
Bila je podignuta na uzvišenju na kome se prethodno nalazilo srednjevekovno utvrđenje čiji su ostaci i tada mogli da se vide na rubovima platoa gde je podignuta kula. Tragovi te fortifinakcije su preživeli i danas su deo celine “Kula na Gardošu”.
Za vreme I svetskog rata austrougarski vojnici su je koristili kao osmatračnicu odakle su telefonom navodili svoju artiljeriju da gađa po srpskoj vojsci u Beogradu, pa je zbog uzvratne vatre srpkih topova pretrpela oštećenja koja su sanirana posle rata, 1919. godine.
Od tada su se smenjivali periodi kada je bila prazna, ili služila kao umetnički atelje.
Foto/izvor: kaldrma.rs
