U bogatoj i dugoj istoriji Beograda, vezanoj za države dva hrišćanska naroda, postavlja se pitanje – koja je nastarija crkva u glavnom gradu? Za jedne, to je Crkva Ružica, kraj Kapele Svete Petke, drugi će reći Nikolajevska crkva u Zemunu, a treći gledati u Sabornu crkvu.
Iako se Crkva Ružica spominje kao najstarija u Beogradu, istoričar Vladimir Dulović napominje da je sama zgrada do ulaska srpske vojske u Beogradsku tvrđavu 1867. godine bila barutana.
U Tvrđavi su postojale dve džamije, jedna u Gornjem, druga u Donjem gradu, ali crkvi naravno nije bilo, jer ni hrišćanima nije bio dozvoljen pristup“, objasnio je on.
Nakon što je postala garnizonska crkva, ime je, dodaje, nasledila iz narodne tradicije, tačnije predanja o tri sestre Ružici, Marici i Cveti koje su navodno podigle crkve na prostoru Tvrđave i dale im svoja imena.
„Neko je u nekom trenu povezao te pojmove, iako Crkva Ružica zapravo nema tu vrstu posvete – samo je ime postalo popularno“, kazao je.
Ako posmatramo samo Beograd, bez današnjih predgrađa, nekadašnjih sela i Zemuna, najstarija je Saborna crkva, istakao je.
„Saborna crkva je naslednica crkve koja se nalazila na istom mestu, i koja je građena s početka 18. veka, tokom Habzburške vladavine između 1717. i 1739. godine. Pre toga se jedna druga crkva, takođe posvećena Svetom arhangelu Mihailu, nalazila u blizini. Gde, to bi morala da pokažu arheološka istraživanja, ali pretpostavlja se ili na mestu ambasade Austrije, ili Patrijaršije, ili možda Konaka knjeginje Ljubice“, dodao je.
Ta se crkva spominje u starim planovima i sigurno je tu postojala u 16. i 17. veku, ali da li i pre toga, otvoreno je pitanje, dodaje istoričar.
Kao jedna od najstarijih hrišćanskih bogomolja u Beogradu spominje se i Nikolajevska crkva u Zemunu.
„Njena je gradnja počela 1745. godine, dok je zvonik dodat malo kasnije. Štefan Gerlah, austrijski putopisac, dokumentujući svoj put niz Dunav kod Zemuna 1573. godine, zabeležio je da su hrišćani imali svoju crkvu podno tvrđave i brega – to je to mesto. On nije konkretno rekao da je to Crkva Svetog Nikole, ali možemo pretpostaviti da je o njoj reč. Turci nisu dozvoljavali da se podižu nove crkve, osim na već postojećim temeljima, zbog čega možemo pretpostaviti da je crkva o kojoj se govori 1573. godine sagrađena na temeljima neke srednjovekovne crkve“, naveo je on.
Međutim, podseća, nisu rađena arheološka iskopavanja koja bi to dokazala ili opovrgla.
Starije crkve u Beogradu više ne postoje, kaže Dulović, iako naučnici znaju za neke od njih.
„Znamo za crkvu posvećenu Uspenju Presvete Bogorodice, koja je bila saborna u Srednjem veku, a nalazila se u Donjem gradu. Verovatno je obnovljena i proširena za vreme despota Stefana Lazarevića, međutim vrlo verovatno je ta ista crkva postojala već u 11. veku. Nakon zauzimanja Beograda 1521. godine pretvorena je u džamiju. Fizički je postojala sve do opsade 1717, kada je došlo do eksplozije u barutnom magacinu, koji se nalazio pored nje, u karavanseraju. Znamo kako je izgledala, jer joj je izgled sačuvan na pojedinim starim crtežima“, rekao je Dulović.
Franjevci su prisutni u Beogradu od 13. veka, ali je manastir koji nam je poznat iz pisanih i likovnih izvora građen u doba despota Stefana.
Istoričari, prema podacima putopisaca, naveo je, znaju za bar još za jednu katoličku crkvu koja je bila na današnjem Kalemegdanu.
„Znamo da su bile još neke crkve koje su se nalazile na području današnje Dušanove ulice, ali ne možemo znati mnogo o njihovom izgledu, pa ni tačnoj lokaciji bez daljih istraživanja. Nažalost, kod nas je arheologija jedna poluzapostavljena nauka, koja se s vremena na vreme ukaže neka šansa da nešto istraži. Međutim, po centru Beograda je teško i skupo kopati, ali i objasniti ljudima da se tu zapravo traži i radi nešto značajno“, zaključio je sagovornik portala N1.
