Zemun, velik, dobro naseljen komunitet, leži u uglu što ga Dunav i Sava obrazuju prema jugu pri samom spajanju preko puta Beograda; ali ovo naselje leži više na Dunavu nego na Savi, preko koje je nekad bio podignut most radi veze sa Beogradom; godine 1739, međutim, taj most je porušen.
S te strane, varoš se graniči sa Srbijom, a preko Dunava sa Nemačko-banatskim graničarskim pukom; na ostalim stranama pak sa poludivizionima Petrovaradinskog graničarskog puka.
Mesto leži nisko, na podnožju prilično visokog brežuljka, koji se okomito diže zapadno od kapije.
Kad ste na vrhu brežuljka još malo više udaljeni, Savu prekrivaju kuće, te Zemun i Beograd izgledaju kao da su jedna jedina povezana varoš, u čije sokake gledate odozgo.
Jednostavan red palisada (ograda od kolja – nap. I. B.) okružuje ovaj komunitet.
Kada je Beograd godine 1739. pao u turske ruke i sve crkve bez izuzetka bile pretvorene u džamije, sve rimokatoličke i veoma mnoge grčke (srpske i cincarske) porodice napustile su taj zlosrećni grad, od njih se većina tu i nastanila, usled čega je ovo dotle sasvim neznatno mesto dobilo znatan priraštaj.
U 16. veku ovde nije bilo ničeg sem nekoliko kuća i starog opustelog zamka, u kojem je sredinom 15. veka stanovao Jovan Hunjadi, otac ugarskog kralja Matije Prvog.
Sada se od toga ne vidi više ništa osim 4 bočna zida.
Ovaj komunitet ima rimokatoličke, neunijatske, i ponekog akatoličkog stanovnika, pa i Jevreja, od kojih je 19 porodica.
Katolici broje 915, grčkog obreda 3465, akatolik 1 i 89 Jevreja, ukupno 4470 duša (boldirao I. B.).
Ima 943 kuće, od kojih se zgrada kontumaca ili pošte, inspektorat kontumaca, kasarna, komandantova kuća, ured za so, župnička i gradska kuća, i nekoliko građanskih kuća, koje su većinom zidane od dobre građe, mogu nazvati lepima.
Glavna ulica i nekoliko sporednih sokaka su prostrani, a ostali sokaci uski, a ni jedni ni drugi nisu popločani.
Četiri crkve ukrašavaju varoš, to jest jedna rimokatolička župska crkva i jedna samostanska crkva kod franjevaca, kao i dve grčke parohijske crkve, od kojih je druga novosagrađena tek godine 1777, jer jedna jedina nije bila dovoljna.
Ovde i Jevreji imaju svoju sinagogu.
Ova opština živi od trgovine i zanata, od zemljoradnje i vinogradarstva, stočarstva, i nadničarskog rada.
Trgovaca – ne računajući one što tu borave samo kratko vreme – i zanatlija ima 307, drugih 243, ratara, kopača vinograda i nadničara 599, ukupno 1.138 porodica.
Pokretna i nepokretna imovina sastoji se od:
68 jutara voćnjaka 3884 grla ovaca
654 i 1/8 jutara vinograda 216 grla svinja
1768 jutara livada 457 košnica
2494 i 1/5 jutara oranice 39 kazana za pečenje rakije
1739 i 2/16 jutara pašnjaka 5 vodenica
480 grla konja 4 suvače i
417 grla rogate stoke 2 prese za vosak
Na ime godišnjih prihoda pritiče 14.067 forinti, od toga iznosi porez građana 6.700 forinti, zakupnina i ostalo 7.367 for.
Važnost ovom mestu daje trgovina; budući da leži otprilike na sredokraći između Beča i Carigrada, i sve što ide tamo i amo mora da dodiruje ovu varoš, ona je postala jako tržište i glavno stovarište svekolike nemačke i turske robe, za čiju su pohranu trgovci sagradili mnoge magacine.
Između Zemuna i Beograda održava se svakog jutra važna pijaca koju srbijanski trgovci revnosno posećuju i tu obavljaju dogovore u vezi sa svojim trgovačkim poslovima. U tu svrhu je na krajnje izloženoj kapiji uvek 30 i više hiljada forinti u turskom novcu bona fide deponovano kod tamošnjeg vratara – kontumacijskog čuvara; ti novci se primetno povećavaju kad se u Beogradu sprema neka pobuna.
Ta pijaca je opkoljena sa dva reda palisada; beogradski trgovci stoje na jednoj strani, a Zemunci na drugoj; između njih su postavljeni šiljboci, činovnici kontumaca i tridesetka, koji paze na sva delanja, kako ne bi nastalo nikakvo mešanje ili krijumčarenje novca.
U varoši ima vazda i turskih trgovaca, pa i drugih Turaka, koji stoje na usluzi kao posrednici i senzali onim trgovcima što prelaze u Zemun samo na nekoliko sati da posete pijacu.
Kupa i Sava donose mnoge brodove i barke iz Hrvatske i Kranjske sa nemačkom i talijanskom robom ovamo.
Dravom i Dunavom dolaze brodovi iz Štajerske, Ugarske i Austrije sa raznom robom; čim se ona istovari i spremi u magacine, brodovi se natovare turskom robom i pošalju natrag. Neki se i prodaju, i zbog tegobne plovidbe uzvodno ne vrate u Nemačku.
Trgovci kanarinkama, međutim, putuju pravo u Carigrad.
Odavde se može menjati novac gotovo za celu Aziju i Evropu; nepogrešan znak i pouzdano obeležje široko rasprostranjene trgovine u punom procvatu. Carine i ovde donose godišnje znatne sume.
Jaka trgovina i plovidba, položaj u lepom kraju na dve glavne reke, kratka i blaga zima, mnoštvo stranaca svakojakih nacija na proputovanju, i još štošta drugo čine ovu varoš prijatnom i živom.
(Iz knjige „Opis Kraljevine Slavonije i Vojvodstva Srema“ Franca Štefana Engela, objavljene 1786)
