Zemunsko groblje, najstarije u Beogradu, formirano je prvih decenija osamnaestog veka. Na ovom prostoru objedinili su se brojni narodi, kulture i ideologije.
Na desnoj obali Dunava, na platou Gardoškog brega, iza odbrambenog zida sa puškarnicama i bastionima iz 1841. godine, nekadašnjim delom bedema grada Zemuna, nalazi se najstarije groblje u Beogradu, formirano prvih decenija osamnaestog veka. Na ovom prostoru objedinili su se brojni narodi, kulture i ideologije. Spojile su se tri konfesije, svaka na svojoj strani, pravoslavna, rimokatolička i jevrejska, kao i ateisti, ali i oni neopredeljeni. Spojili su se stanovnici različitog porekla, društvenih položaja i pozicija, bogati i siromašni, ratnici i žrtve. Svoje mesto su našli rimokatolička kapela Žalosne Gospe, pravoslavna crkva Svetog Dimitrija (Hariševa kapela), spomenik Hristovog raspeća, Jevrejsko i Partizansko groblje.
Objedinili su se ravnopravno, svako na svojoj strani, pobednici i poraženi u Velikom ratu, kao i žrtve i borci Drugog velikog rata. Ravnopravno su svoje mesto zauzeli plemićki mauzoleji i zajedničke grobnice, impozantni spomenici bogatih trgovaca i skromna obeležja jednostavnih, običnih ljudi. Na nadgrobnim spomenicima čitamo imena velikih političara i pesnika i imena majki čuvenih pesnika, imena sveštenika i imena onih s one strane zakona, imena svima poznata i imena zaboravljenih i nepoznatih.
Zemunsko groblje je noseći breme istorije svoga grada i samo učestvovalo u njenom stvaranju. Nekada izvan bedema grada, groblje je danas okruženo nastanjenim kompleksima, odvojeno, podignutim ogradama i konfiguracijom tla, sa pogledom ka čuvenoj kuli Sibinjanin Janka i večno živom Zemunu.
Svojevrstan kompleks
Zemunsko groblje je oformljeno oko 1740. godine na bregu Gardoš, a prostire se na površini od oko 4,68 hektara. Groblje u Zemunu predstavlja svojevrstan kompleks koji čine tri groblja: pravoslavno, rimokatoličko i jevrejsko. Groblje za pripadnike rimokatoličke vere nastalo je posle 1717. godine na uzvišenom desnom platou iznad Donjeg grada, da bi krajem osamnaestog veka na plato bilo izmešteno i pravoslavno groblje koje se nalazilo u blizini Svetonikolajevske crkve i na istočnoj strani današnje Sinđelićeve ulice. Jevrejsko groblje je formirano na prostoru severozapadno od rimokatoličkog groblja, a najstariji spomenik na tom groblju je iz 1746. godine.
Groblje u Zemunu predstavlja svojevrstan kompleks koji čine tri groblja: pravoslavno, rimokatoličko i jevrejsko.
Rimokatoličko i pravoslavno groblje na bregu Gardošu, iako su razdvojeni konfiguracijom tla, danas čine jednu celinu, od ukupno 23 parcele, od kojih je 15 na pravoslavnom groblju. Na zapadnoj strani pravoslavnog groblja tridesetih godina dvadesetog veka formirano je tzv. rusko groblje. Jevrejsko groblje je prilikom rekonstrukcije groblja 1977. godine pretvoreno u posebnu memorijalnu celinu na manjem prostoru na kojem su pregrupisani stari nadgrobni spomenici. Na delu oslobođenog prostora starog jevrejskog groblja, izgrađeni su 1977. godine rozarijumi i kolumbarijumi, po projektu arhitekte Branislava Nestorovića. Na drugom delu oslobođenog prostora i danas se obavljaju sahrane pripadnika Jevrejske zajednice opštine Zemun. U okviru jevrejskog dela groblja nalazi se i zajednički spomenik posvećen žrtvama fašizma 1941-1945, sa imenima stradalih Jevreja u toku Drugog svetskog rata. U blizini jevrejskog dela groblja Savez boraca NOR-a podigao je 1957. godine Spomenik Žrtvama fašističkog terora 1941-1944. nad masovnom grobnicom stradalih u logoru Staro sajmište.
Hariševa kapela
Na pravoslavnom delu zemunskog groblja nalazi se crkva Sv. Dimitrija, poznatija kao Hariševa kapela, građena je tokom 1874. godine po projektu arhitekte Svetozara Ivačkovića, kao zadužbina uglednog zemunskog trgovca Dimitrija Petrovića i njegovog zeta Grigorija Hariša. U crkvenoj porti sahranjivani su od 1944. godine, zbog nedostatka prostora, i građani, pošto je o porti, kao i o celom groblju, odlučivala određena opštinska služba. Međutim, zemunska Srpska pravoslavna crkvena opština je 1957. godine uputila nadležnom organu Narodnog odbora predstavku „o obustavi sahranjivanja u porti“, koja je sastavni deo postojeće, zakonom zaštićene crkve.
Iste godine ovaj zahtev je povoljno rešen i od tada se (od 1949) u porti sahranjuju, kao i ranije, sveštena lica i zaslužni članovi konfesionalne opštine odobrenjem Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke i Srpske pravoslavne crkvene opštine u Zemunu, u čijoj nadležnosti je crkva i danas. U porti se nalazi i zajednički spomenik stradalim u nacističkom logoru u Staroj Gradišci. Na pravoslavnom delu zemunskog groblja nalazi se više memorijalnih spomen-obeležja, poput Spomenika umrlim članovima Zemunskog srpskog dobrovoljačkog pozorišnog društva iz 1895. godine; Spomenika srpskim vojnicima poginulim i umrlim za vreme Prvog svetskog rata, podignutog nad kosturnicom 1928. godine, Spomenika nad kosturnicom stradalih planinara.
Kapela Žalosne Gospe
U okviru Rimokatoličkog dela groblja nalazi se kapela Žalosne Gospe, formirana još prilikom nastanka groblja, ali današnji izgled se pripisuje radovima koji su na njoj izvršeni 1811. godine. Na kapeli se izdvaja izuzetno vredna predstava Isusa Hrista u visokom reljefu, rad vajara Rudolfa Valdeca. U okviru ovog dela groblja 1928. godine podignuto je Spomen-obeležje palim ratnicima u Svetskom ratu 1914-1918. nad zajedničkom grobnicom austrougarskih vojnika. Na površini Zemunskog groblja izgrađena je 1972. godine uređena i parcela boraca iz NOR-a. Na zemunskom groblju svoj večni počinak našli su i velikani poput lekara Dr Jovana Subotića, kulturnog radnika i upravnika Tekelijanuma Steve Popovića, književnika i publiciste Ota Bihali-Merina, akademika Ivana Klajna i mnogi drugi.
Spomen-park
Pitanje proširenja, a zatim i izmeštanja zemunskog groblja pokrenuto je prvi put tridesetih godina dvadesetog veka, jer se ono našlo u potpuno izgrađenim, nastanjenim blokovima Donjeg grada, Gardoša i Gornje varoši. Inicijativa za izmeštanje groblja pokretana je tokom i nakon Drugog svetskog rata, ali do toga nije došlo, a zbog izuzetnih kulturno-istorijskih vrednosti 1973. godine odlučeno je da bi Zemunsko groblje trebalo tretirati poput Novog groblja, sa idejom da bude pretvoreno u spomen-park.
Nemogućnost proširivanja zemunskog groblja za potrebe daljeg sahranjivanja stanovnika opštine Zemun rešen je izgradnjom Bežanijskog groblja, ali Zemunsko groblje nije zatvoreno za sahranjivanje, već se na njemu i dalje obavljaju sahrane onih stanovnika Zemuna koji na tom prostoru imaju grobna mesta i grobnice u kojima su sahranjeni njihovi preci.
1994. godine, Zemunsko groblje je proglašeno za kulturno dobro Republike Srbije, dok je u sastav gradskih grobalja ušlo 1. januara 1970. godine, od kada se o njegovom uređenju i održavanju stara JKP „Pogrebne usluge“ Beograd, koje posebnu pažnju posvećuje ovom značajnom istorijskom groblju, ističe Vladan Đukić, v. d. direktora JKP „Pogrebne usluge“ Beograd. Zahvaljujući dugogodišnjem iskustvu i ekspertizi, JKP „Pogrebne usluge“ Beograd je učestvovalo u sanaciji Hariševe kapele na Zemunskom groblju, a obezbeđuje i pogodnosti za stabilizaciju nadgrobnih obeležja primenom nove tehnologije koja garantuje njihovu dugotrajnu stabilnost, na koju se daje deset godina garancije.
Planirane su i dodatne aktivnosti koje će doprineti očuvanju i funkcionalnosti ovog najstarijeg beogradskog groblja, kaže Đukić. Za sve informacije u vezi s održavanjem i uređenjem kako Zemunskog, tako i ostalih grobalja u nadležnosti JKP „Pogrebne usluge“ Beograd, građani se mogu obratiti na adresu elektronske pošte: info@beogradskagroblja.rs, ili putem kontakt forme na veb-sajtu JKP „Pogrebne usluge“ Beograd: www.beogradskagroblja.rs.
