Zemun je vekovima neobična mešavina kultura i naroda koji su u njemu živeli, radili, trgovali, radovali se i tugovali, rađali i umirali. U ovom gradu, koji je često bio poslednji bastion hrišćanske Evrope, nalazi se neobično groblje koje možda najbolje priča priču o svim onima koji su nekada gazili njegovim ulicama.
Nastanak Zemunskog groblja
Zemunsko groblje – pravoslavno, katoličko i jevrejsko, nalazi se na šumovitom platou Gardoša iznad starog dela grada na desnoj obali Dunava. Iako je iskopavanjima utvrđeno da se na ovom području nalazilo naselje još u vreme neolita, a samim tim i prateće groblje, prvi zapis o groblju potiče s početka XVII veka. Naime, nakon što su turske vlasti proterane iz Zemuna i grad uključen u Austrijsko carstvo, groblje je u periodu posle 1717. godine sagrađeno za potrebe stanovništva katoličke veroispovesti. Krajem XVIII veka, staro pravoslavno groblje koje se nalazilo na području oko Nikolajevske crkve, premešteno je na ovu zemunsku visoravan. Hrišćane su pratili Jevreji, koji se polako vraćaju u Zemun, te se za njihove potrebe formira groblje negde posle 1739. godine.
Od tog perioda do danas, na najlepšem zemunskom bregu, svoje poslednje utočište našle su generacije starih zemunskih porodica, ali i putnici namernici koji su se u poslednjem času zatekli u Zemunu. Sve ovo čini Zemunsko groblje neobičnom vremenskom kapsulom koja nam i posle prohujalih vekova nemo i diskretno prenosi sećanje na neka davna vremena.
Katolički deo groblja
A dešifrovanje ovih sećanja možemo da počnemo od najstarijeg, katoličkog groblja. Samo groblje formirano je oko kapele Žalosne gospe, koja se prema istraživanjima profesora Miodraga Mije Dabižića, sigurno najistrajnijeg istraživača istorije Zemuna, nalazila još na austrijskim planovima Zemuna iz 1740. godine.
Ipak, najupečatljiviji detalj ovog groblja je impozantno raspeće Hristovo, izrađeno u neogotskom koje se nalazi na centalnoj stazi. Tu je i groblje sestra milosnica, nadgrobni spomenici znamenitih trgovačkih porodica, graditelja, arhitekata, književnika i pravnika. Od porodičnih grobnica posebno se izdvaja kapela apotekarske porodice Treščik koja je izgrađena oko 1906. godine. Na jednom delu groblja nalazi se zajednički spomenik žrtvama fašističkog terora nad zarobljenicima iz logora na Starom sajmištu u Beogradu, kao i zajednička grobnica italijanskih zarobljenika iz Drugog svetskog rata.
Pravoslavni deo groblja
Kao i u katoličkom delu groblja, i ovde se posebno ističe grobljanska kapela. Sama kapela posvećena Svetom Dimitriju izgrađena je u osmoj deceniji XIX veka, i predstavlja zadužbinsku crkvu ugledne zemunske trgovačke porodice Petrović-Hariš. U porti crkve nalazi se i spomen obeležje na građane Zemuna stradale u logoru Gradiška tokom Drugog svetskog rata.
Pored porodica srpskog porekla, ovde su sahranjivani i članovi nekada brojne zemunske cincarske i grčke kolonije. Tako svoju kapelu ima i porodica Spirta, u čijem je domu u centru Zemuna smešten Zavičajni muzej Zemuna. Svoje počivalište ovde su našli i Beli Rusi koji su posle Oktobarske revolucije morali da napuste domovinu i svoje novo prebivalište potraže u Srbiji.
Na pravoslavnom delu groblja nalazi se veliki broj grobnica u kojima su sahranjene ugledne osobe, ali i brojni spomenici od istorijske i umetničke vrednosti. Tu je i grob majke Branka Radičevića, kao i njegove bake kojoj ispod imena ponosno stoji jedno – kontrolorovica, supruga kontrolora.
Jevrejsko groblje
Jevrejsko groblje u Zemunu, poslednje je formirano od ova tri groblja, oko 1739. godine. Kao takvo, predstavlja jedno od najstarijih jevrejskih groblja u Srbiji.
Kameni spomen na nekadašnji jevrejski Zemun ispisan je imenima Levi, Salamon, Koen, Goldštajn, Hiršl, Hajm, Veksler. Od poznatijih Zemunaca, ovde se nalazi spomen obeležje porodice Bihalji-Merin: novinara i publiciste Otoa, te njegovog brata Pavla, jednog od osnivača izdavačke kuće Nolit.
Posle Drugog svetskog rata, Jevrejska opština je na Zemunskom groblju podigla spomen obeležje u znak sećanja na stradale zemunske Jevreje. Na zarubljenoj piramidi od sivog kamena, ispisana su imena 187 nestalih u zloglasnim logorima Jasenovac i Stara Gradiška.
